ესპანეთის მდინარეები

ავია (ესპ. Río Avia), არის მდინარე მინოს შენაკადი, სიგრძე 36.7 კმ. მასთან ერთდა ჩაედინება ატლანტიკის ოკეანეში. იგი სათავეს იღებს ავიონის მუნიციპალიტეტში, მიედინება ლეიროს ბობორასისა და ავიონის მუნიციპალიტეტებს შორის. ერთადერთ ქალაქს, რომელსაც იგი გაივლის, არის რიბადავია.

ესპანეთის მდინარეები

ალაგონი - მდინარე ესპანეთში, მდინარე ტახოს მარჯვენა შენაკადი. სიგრძე 205 კილომეტრი. იგი სათავეს ზღვის დონიდან 1060 მეტრის სიმაღლეზე იღებს სამხრეთ სალამანკაში. ალაგონი მიედინება სამხრეთ-დასავლეთით, გაივლის რამდენიმე ქალაქს და საბოლოოდ ტახოს უერთდება ალკანტარასთან.


ებრო - მდინარე ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთ ესპანეთში. სიგრძე 910 კილომეტრი, აუზის ფართობი 80 ათასი კმ2. სათავე აქვს კანტაბრიის მთების სამხრეთ კალთებზე. ზღვის დონიდან 850 მეტრზე. ერთვის ხმელთაშუა ზღვას. მთავარი შენაკადებია: მარჯვენა ხალონი, გუადალოპე; მარცხენა - არაგონი, გალიეგო, სეგრე. ზემოთში კვეთს ძველი კასტილიის პლატოს შუაწელში მიედინება არაგონის ვაკეზე გაშლილ ხეობაში. ქვემოთში ვიწრო ხეობით კვეთს კატალონიის მთებს, გადის ზღვისპირა დაბლობზე და ქმნის დელტას. ზღვას არხით უერთდება. ებრო შერეული საზრდოობის მდინარეა. წყალმოვარდნები იცის ზამთარსა და გაზაფხულზე. საშუალო წლიური ხარჯი ქვემოთში (ქალაქ ტორტოსასთან) 618 მ3/წმ. იყენებენ სარწყავად. სანაოსნოა ქალაქ სარაგოსამდე.

ესპანეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები(ესპ.La selección de fútbol de España) — იცავს ესპანეთის ღირსებას სხვადასხვა სანაკრებო, საფეხბურთო ჩემპიონატებში. მას მართავს და აკონტროლებს ესპანეთის ფეხბურთის ფედერაცია.

ესპანეთის ნაკრებს 12-ჯერ აქვთ მიღებული მონაწილეობა მსოფლიო ჩემპიონატებში, 1982 წელს კი თვითონ იყო მასპინძელი ნაკრები.ყველაზე საუკეთესო შედეგი ამ ტურნირზე,რაც კი უჩვენებია ესპანეთის ნაკრებს,არის მეოთხე ადგილი ბრაზილიაში ჩატარებულ 1959 წლის მსოფლიო თასზე.

ევროპის ჩემპიონატებზე 8-ჯერ აქვს მონაწილეობა მიღებული,პირველად კი 1964 წელს გაიბრწყინა,სადაც მასპინძელმა მოქმედი ჩემპიონი საბჭოთა კავშირის ნაკრები ანგარიშით 2-1 დაამარცხა.1984 წელს საფრანგეთში ჩატარებულ ჩემპიონატზე ესპანეთის ნაკრებმა კონტინენტის ვიცე-ჩემპიონის ტიტული მოიპოვა,რადგანაც დამარცხდა მასპინძელ საფრანგეთის ეროვნულ საფეხბურთო ნაკრებთან-2:0.2008 წელს ფინალში 1-0 დაამარცხა გერმანია და მეორედ გახდა ევროპის ჩემპიონი.ამ გამარჯვებამ მას ფიფას მსოფლიო რეიტინგის ლიდერობა და ფიფას რეიტინგის გამძღი მეექვსე ადგილობა მოუტანა.


მისი საუკეთესო გამოსვლა ოლიმპიურ თამაშებზე შედგა 1992 წელს,ბარსელონაში,როცა კამპ ნოუზე პოლონეთის 3-2 ძლევით ოქროს მედლებს დაეუფლა.სინეის 2000 წლის ოლიმპიურ თამაშებზე კი ესპანეთის ნაკრებმა ვერცხლის მედალი მოიპოვა,დამარცხდა რა ფინალში კამერუნის ოლიმპიურ ნაკრებთან.ვერცხლის მედალი აგრეთვე მოგებული აქვს 1920 წლის ანტვერპენის ოლიმპიურ თამაშებზე.

სხვა მხრივ,1999 წელს ესპანეთმა მოახერხა იაპონიის 4-0 ძლევით ნიგერიაში მოეგო 20-წლამდელთა მსოფლიო ჩემპიონატი.ეს იყო აქამდე ერთადერთი მსოფლიო ტიტული ესპანეთის საფეხბურთო ნაკრებისთვის.

ესპანეთის საფეხბურთო ლიგა ერთ-ერთი უძლიერესია მსოფლიოში. მასში მონაწილეობას იღებენ ისეთი ცნობილი კლუბები როგორიცაა მადრიდის რეალი; ბარსელონა; მადრიდის ატლეტიკო; ვალენსია და სხვა. ესპანეთში თამაშობს თანამედროვე ფეხბურთის ბევრი ცნობილი ფეხბურთელი და ესპანური კლუბები ხშირად იკავებენ მოწინავე ადგილებს სხვადასხვა საკლუბო საფეხბურთო ჩემპიონატებში.

ესპანეთის საფეხბურთო ნაკრებს დებიუტი 1920 წელს, ბელგიის ოლიმპიურ თამაშებზე ჰქონდა. მათ ვერცხლის მედალი მოიპოვეს. პირველი საშინაო მატჩი ესპანეთის ნაკრებმა 1921 წელს ჩაატარა ბელგიასთან, ბილბაოში და 2-0 გაიმარჯვა.

ესპანეთის ნაკრებს არ მიუღია 1930 წლის მსოფლიოს ჩემპიონატში მონაწილეობა. მსოფლიოს ჩემპიონატზე მათი დებიუტი 1934 წელს შედგა, სადაც მათ მეოთხედფინალამდე მიაღწიეს და იტალიის ნაკრებთან დამარცხდნენ ორი მატჩის ჯამში, 1-0 და 1-1. ესპანეთის სამოქალაქო ომისა და მეორე მსოფლიო ომის გამო, ესპანეთს 1950 წლამდე არ მიუღია მსოფლიოს ჩემპიონატში მონაწილეობა.

1950 წელს ესპანეთმა მსოფლიო ჩემპიონატებზე ასპარეზობის მანძილზე ყველაზე დიდ შედეგს— მეოთხე ადგილს მიაღწია.პირველ ეტაპზე ესპანელებმა დაამარცხეს ჩილეს,ამერიკის შეერთებული შტატების და ინგლისის საფეხბურთო ნაკრებები,უკანასკნელ თამაშში ტელმო ზარამ გაიტანა ისტორიული გოლი,რომელმაც სახელი და დიდება მოუტანა.მოგვიანებით ესპანეთმა სხვა ჯგუფის გამარჯვებულებთან გაითამაშა,სადაც წააგო ბრაზილიასთან და შვედეთთან,ფრეს მიაღწია მხოლოდ ურუგვაისთან,რომელიც ამ ჩემპიონატის გამარჯვებული გახდა.

ესპანეთმა ვერ შეძლო შემდეგ ორ ჩემპიონატზე გასვლა.1954 წლის შესარჩევ ციკლში მადრიდში თურქეთთან 4-1 მოგების და სტამბულში 1-0 წაგების შემდეგ,დაინიშნა გადამწყვეტი მატჩი ნეიტრალურ მოედანზე რომში,სადაც ფრედ 2-2 დასრულების შემდეგ გუნდებმა უარი თქვეს პენალტების დარტყმაზე და ყველაფერი კენჭისყრით გაირკვა.იტალიელმა ბიჭუნამ ფრანკო ჯემამ სომბრეროდან ამოიღო ქაღალდი სადაც თურქეთი ეწერა, ესპანეთი კი გამოეთიშა.მომდევნო 1958 წლის ჩემპიონატის შესარჩევში ესპანეთი ჯგუფში ჩარჩა,სადაც მასთან ერთად იყვნენ შოტლანდია და შვეიცარია,ჯგუფის გამარჯვებული კი ბრიტანელები გახდნენ.

1960-იანი წლების დასაწყისში ესპანეთი იწყებს ევროპის ჩემპიონატებში მონაწილეობას.1960 წლის შესარჩევი ციკლის მერვედფინალში პოლონეთის ნაკრების ორი მატჩის ჯამში 7-2 დამარცხების შემდეგ, ესპანეთის დიქტატორის ფრაცისკო ფრანკოს ბრძანებით ესპანელმა ფეხბურთელებმა არ ითამაშეს მეოთხედფინალი საბჭოთა კავშირთან

ამჟამინდელი შემადგენლობა [რედაქტირება]
შემადგენლობა მსოფლიოს 2010 წლის ჩემპიონატის შესარჩევ მატჩებზე, 2008 წ. სექტემბერი.

# სახელი დაბ. თარიღი კლუბი თამაში (გოლი) დებიუტი
მეკარეები
1 იკერ კასილასი (კაპიტანი) 20 მაისი, 1981 რეალი 85 (0) v. შვედეთი, 6 ივნისი, 2000
12 ხოსე მანუელ რეინა 31 აგვისტო, 1981 ლივერპული 1 (0) v. დანია, 28 მარტი, 2007
მცველები
2 რაულ ალბიოლი 4 სექტემბერი, 1985 ვალენსია 9 (0) v. დანია, 13 ოქტომბერი, 2007
3 ანდონი ირაოლა 22 ივნისი, 1982 ბილბაო 1 (0) v. დანია, 20 აგვისტო, 2008
4 ხუანიტო 23 ივლისი, 1976 ბეტისი 23 (2) v. უნგრეთი, 21 აგვისტო, 2002
5 კარლეს პუიოლი 13 აპრილი, 1978 ბარსელონა 69 (1) v. ჰოლანდია, 15 ნოემბერი, 2000
11 ხოან კაპდევილია 3 თებერვალი, 1978 ვილიარეალი 26 (4) v. პარაგვაი, 16 ოქტომბერი, 2002
15 სერხიო რამოსი 30 მარტი, 1986 რეალი 42 (4) v. ჩინეთი, 26 მარტი, 2005
ნახევარმცველები
6 ანდრეს ინიესტა 11 მაისი, 1984 ბარსელონა 32 (5) v. რუმინეთი, 27 მაისი, 2006
8 ხავი ერნანდესი 25 იანვარი, 1980 ბარსელონა 65 (8) v. ჰოლანდია, 15 ნოემბერი, 2000
9 დიეგო კაპელი 16 თებერვალი, 1988 სევილია 2 (0) v. დანია, 20 აგვისტო, 2008
10 ჩესკ ფაბრეგასი 4 მაისი, 1987 არსენალი 34 (1) v. კოტ დ'ივუარი, 1 მარტი, 2006
14 ხაბი ალონსო 25 ნოემბერი, 1981 ლივერპული 50 (3) v. ეკვადორი, 30 აპრილი, 2003
16 მარკოს სენა 17 ივლისი, 1976 ვილიარეალი 19 (1) v. კოტ დ'ივუარი, 1 მარტი, 2006
18 სანტი კასორლა 13 დეკემბერი, 1984 ვილიარეალი 10 (0) v. პერუ, 31 მაისი, 2008
თავდამსხმელები
7 დავიდ ვილია 3 დეკემბერი, 1981 ვალენსია 38 (21) v. სან მარინო, 9 თებერვალი, 2005
13 ბოიან კრკიჩი 28 აგვისტო, 1990 ბარსელონა 1 (0) v. სომხეთი, 10 სექტემბერი, 2008
17 დანიელ გისა 17 აგვისტო, 1980 ფენერბაჰჩე 11 (2) v. ჩრდ. ირლანდია, 8 ნოემბერი, 2007

მისისიპი

მისისიპი (Mississippi ადგილობრივი ამერიკელების ენაზე ნიშნავს “დიდ მდინარეს”) - მდინარეა აშშ-ში, ერთ-ერთი უდიდესი მდინარე მსოფლიოში. მისი სიგრძეა 3950 კმ. აუზის ფართობი კი 3268 ათასი კმ². მისისიპი სათავეს იღებს შტატ მინესოტადან (ქ. მინეაპოლისი, ქ. სენტ პოლი), კანადის საზღვართან ახლოს და მიედინება აშშ-ის შუაგულში. გაივლის უისკონსინის, აიოვას (ქ. დანევპორტი), ილინოისის, მისურის (ქ. სენტ ლუისი), კენტუკის, ტენესის (ქ. მემფისი), არკანზასის და მისისიპის შტატებს. მდინარის ბოლო მდებარეობს ლუიზიანას (ქ. ბატონ-რუჟი) შტატში, ნიუ ორლეანის სამხრეთით და ჩაედინება მექსიკის ყურეში, რომელიც ქმნის დიდ და ფართო დელტას. მისისიპის აქვს ბევრი შენაკადი. მისი წყალგამყოფი მოიცავს აშშ-ის დიდ ნაწილს. მდინარის რამდენიმე მნიშვნელოვანი შენაკადია მდ. მინესოტა, მდ. უისკონსინი, მდ. ილინოისი, მდ. მისური, მდ. ოჰაიო, მდ. არკანზასი. მისისიპის ჰქონდა ტრანსპორტირების უკიდურესი მნიშვნელობა აშშ-ის ისტორიაში. როდესაც ამერიკა პირველად გამოცხადდა სახელმწიფო ქვეყნად, მდინარე მისისიპი იყო აშშ-ის დასავლეთ საზღვარი. მისისიპის ბოლოს, მექსიკის ყურესთან არის ადგილი, სადაც იშვიათ ცხოველებს შეუძლიათ უსაფრთხოდ ცხოვრება ნოყიერი მიწის გამო, მაგრამ მათ ამავდროულად საფრთხე ემუქრებათ იმ ქიმიკალების გამო, რომელებიც ჩამოედინებიან ფერმებიდან მდინარეში და მის შენაკადებში და რომლებიც შემდეგ გროვდება ყურეში. მდინარე საზრდოობს წვიმის წყლით და თოვლის ნადნობით. გაზაფხულ-ზაფხულში ხშირია წყლის მატება. კატასტროფული წყალდიდობები იყო 1844, 1093, 1913, 1927, 1937, 1947, 1951, 1952 და 1965 წლებში. დაბალ დინებაში აშენებულია ჰიდროტექნიკური აღჭურვილობა, მაგრამ ხანდახან მათაც არ შეუძლიათ დაცვან მდინარესთან ახლოს მცხოვრები მოსახლეობა წყალდიდობისგან.

ესპანეთის ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები(ესპ.La selección de fútbol de España) — იცავს ესპანეთის ღირსებას სხვადასხვა სანაკრებო, საფეხბურთო ჩემპიონატებში. მას მართავს და აკონტროლებს ესპანეთის ფეხბურთის ფედერაცია.

ესპანეთის ნაკრებს 12-ჯერ აქვთ მიღებული მონაწილეობა მსოფლიო ჩემპიონატებში, 1982 წელს კი თვითონ იყო მასპინძელი ნაკრები.ყველაზე საუკეთესო შედეგი ამ ტურნირზე,რაც კი უჩვენებია ესპანეთის ნაკრებს,არის მეოთხე ადგილი ბრაზილიაში ჩატარებულ 1959 წლის მსოფლიო თასზე.

ევროპის ჩემპიონატებზე 8-ჯერ აქვს მონაწილეობა მიღებული,პირველად კი 1964 წელს გაიბრწყინა,სადაც მასპინძელმა მოქმედი ჩემპიონი საბჭოთა კავშირის ნაკრები ანგარიშით 2-1 დაამარცხა.1984 წელს საფრანგეთში ჩატარებულ ჩემპიონატზე ესპანეთის ნაკრებმა კონტინენტის ვიცე-ჩემპიონის ტიტული მოიპოვა,რადგანაც დამარცხდა მასპინძელ საფრანგეთის ეროვნულ საფეხბურთო ნაკრებთან-2:0.2008 წელს ფინალში 1-0 დაამარცხა გერმანია და მეორედ გახდა ევროპის ჩემპიონი.ამ გამარჯვებამ მას ფიფას მსოფლიო რეიტინგის ლიდერობა და ფიფას რეიტინგის გამძღი მეექვსე ადგილობა მოუტანა.


მისი საუკეთესო გამოსვლა ოლიმპიურ თამაშებზე შედგა 1992 წელს,ბარსელონაში,როცა კამპ ნოუზე პოლონეთის 3-2 ძლევით ოქროს მედლებს დაეუფლა.სინეის 2000 წლის ოლიმპიურ თამაშებზე კი ესპანეთის ნაკრებმა ვერცხლის მედალი მოიპოვა,დამარცხდა რა ფინალში კამერუნის ოლიმპიურ ნაკრებთან.ვერცხლის მედალი აგრეთვე მოგებული აქვს 1920 წლის ანტვერპენის ოლიმპიურ თამაშებზე.

სხვა მხრივ,1999 წელს ესპანეთმა მოახერხა იაპონიის 4-0 ძლევით ნიგერიაში მოეგო 20-წლამდელთა მსოფლიო ჩემპიონატი.ეს იყო აქამდე ერთადერთი მსოფლიო ტიტული ესპანეთის საფეხბურთო ნაკრებისთვის.

ესპანეთის საფეხბურთო ლიგა ერთ-ერთი უძლიერესია მსოფლიოში. მასში მონაწილეობას იღებენ ისეთი ცნობილი კლუბები როგორიცაა მადრიდის რეალი; ბარსელონა; მადრიდის ატლეტიკო; ვალენსია და სხვა. ესპანეთში თამაშობს თანამედროვე ფეხბურთის ბევრი ცნობილი ფეხბურთელი და ესპანური კლუბები ხშირად იკავებენ მოწინავე ადგილებს სხვადასხვა საკლუბო საფეხბურთო ჩემპიონატებში.

ესპანეთის საფეხბურთო ნაკრებს დებიუტი 1920 წელს, ბელგიის ოლიმპიურ თამაშებზე ჰქონდა. მათ ვერცხლის მედალი მოიპოვეს. პირველი საშინაო მატჩი ესპანეთის ნაკრებმა 1921 წელს ჩაატარა ბელგიასთან, ბილბაოში და 2-0 გაიმარჯვა.

ესპანეთის ნაკრებს არ მიუღია 1930 წლის მსოფლიოს ჩემპიონატში მონაწილეობა. მსოფლიოს ჩემპიონატზე მათი დებიუტი 1934 წელს შედგა, სადაც მათ მეოთხედფინალამდე მიაღწიეს და იტალიის ნაკრებთან დამარცხდნენ ორი მატჩის ჯამში, 1-0 და 1-1. ესპანეთის სამოქალაქო ომისა და მეორე მსოფლიო ომის გამო, ესპანეთს 1950 წლამდე არ მიუღია მსოფლიოს ჩემპიონატში მონაწილეობა.

1950 წელს ესპანეთმა მსოფლიო ჩემპიონატებზე ასპარეზობის მანძილზე ყველაზე დიდ შედეგს— მეოთხე ადგილს მიაღწია.პირველ ეტაპზე ესპანელებმა დაამარცხეს ჩილეს,ამერიკის შეერთებული შტატების და ინგლისის საფეხბურთო ნაკრებები,უკანასკნელ თამაშში ტელმო ზარამ გაიტანა ისტორიული გოლი,რომელმაც სახელი და დიდება მოუტანა.მოგვიანებით ესპანეთმა სხვა ჯგუფის გამარჯვებულებთან გაითამაშა,სადაც წააგო ბრაზილიასთან და შვედეთთან,ფრეს მიაღწია მხოლოდ ურუგვაისთან,რომელიც ამ ჩემპიონატის გამარჯვებული გახდა.

ესპანეთმა ვერ შეძლო შემდეგ ორ ჩემპიონატზე გასვლა.1954 წლის შესარჩევ ციკლში მადრიდში თურქეთთან 4-1 მოგების და სტამბულში 1-0 წაგების შემდეგ,დაინიშნა გადამწყვეტი მატჩი ნეიტრალურ მოედანზე რომში,სადაც ფრედ 2-2 დასრულების შემდეგ გუნდებმა უარი თქვეს პენალტების დარტყმაზე და ყველაფერი კენჭისყრით გაირკვა.იტალიელმა ბიჭუნამ ფრანკო ჯემამ სომბრეროდან ამოიღო ქაღალდი სადაც თურქეთი ეწერა, ესპანეთი კი გამოეთიშა.მომდევნო 1958 წლის ჩემპიონატის შესარჩევში ესპანეთი ჯგუფში ჩარჩა,სადაც მასთან ერთად იყვნენ შოტლანდია და შვეიცარია,ჯგუფის გამარჯვებული კი ბრიტანელები გახდნენ.

1960-იანი წლების დასაწყისში ესპანეთი იწყებს ევროპის ჩემპიონატებში მონაწილეობას.1960 წლის შესარჩევი ციკლის მერვედფინალში პოლონეთის ნაკრების ორი მატჩის ჯამში 7-2 დამარცხების შემდეგ, ესპანეთის დიქტატორის ფრაცისკო ფრანკოს ბრძანებით ესპანელმა ფეხბურთელებმა არ ითამაშეს მეოთხედფინალი საბჭოთა კავშირთან.

ესპანეთი ან ოფიციალურად ესპანეთის სამეფო (ესპ. Reino de España), - ქვეყანა, განთავსებულია ევროპის სამხრეთ-დასავლეთით, პირინეის ნახევარკუნძულზე. მოსაზღვრე ქვეყნებია: საფრანგეთი, ანდორა, პორტუგალია. ესპანეთი კონსტიტუციური მონარქიაა, საკანონმდებლო ორგანოა გენერალური კორტესები, რომელიც შედგება სენატისა (256 წევრი) და კონგრესისაგან (350 წევრი),სახელმწიფოს მეთაური არის - მეფე ხუან კარლოს I. ესპანეთის სამეფოს შემადგენლობაში შედის 17 ავტონომიური რეგიონი, აგრეთვე ჩრდილოეთ აფრიკის სანაპიროზე მდებარე 2 ავტონომიური ქალაქი. ესპანეთი ინდუსტრიულ-აგრარული ქვეყანაა, ერთობლივი ეროვნული პროდუქტის მოცულობით (570 მლრდ $) მსოფლიოში მე-10 ადგილი უკავია. ესპანეთის ეროვნული დღესასწაული არის ესპანელი ერის დღე, რომელიც ქრისტეფორე კოლუმბის მიერ ამერიკის აღმოჩენის დღეს, 12 ოქტომბერს აღინიშნება.

Reino de España
ესპანეთის სამეფო
დროშა გერბი

ჰიმნი: Marcha Real
დევიზი: Plus Ultra

დედაქალაქი მადრიდი
40°26′N 3°42′W
უდიდესი ქალაქი მადრიდი
ოფიც. ენები ესპანური
მთავრობა კონსტიტუციური მონარქია
  -მეფე ხუან კარლოს I
  -პრ.-მინისტრი ხოსე ლუის როდრიგეს საპატერო


ფართობი
- საერთო

- წყალი (%)
504,782 კმ²(51-ე)

1.04%
მოსახლეობა
- 2007 სავ.
- სიმჭიდროვე
45,116,894 (28-ე)
79 ად./კმ² (106-ე)
მშპ (ppp)
- საერთო

- ერთ მოსახლეზე 2006მიახლ.
$1.261 მილიარდი (მე-11)

$27,950 (27-ე)
აგი (2005) 0.949 (მაღალი) (მე-13)
ვალუტა ევრო (EUR)
დროის სარტყელი CET (UTC +1სთ.)
  -ზაფხულის დრო CET (UTC +2სთ.)
ქვეყნის კოდი ESP
ccTLD .es
სატელეფონო კოდი +34

ქვეყანა დასავლეთ ევროპაში მდებარეობს და პირენეის ნახევარკუნძულის 84% უკავია. მოსაზღვრე ქვეყნებია: საფრანგეთი, ანდორა, პორტუგალია. მას ეკუთვნის კუნძულები ატლანტიკის ოკეანესა და ხმელთაშუა ზღვაში, ასევე ტერიტორიები ჩრდილოეთ აფრიკაში. რელიეფში ჭარბობს დაბალი და საშუალო სიმაღლის პლატოები და მთები. ქვეყანა მდიდარია სასარგებლო წიაღისეულის (მათ შორის ნახშირითა და ვერცხლისწყლით).

ესპანეთის სანაპირო ზოლის მნიშვნელოვან ნაწილში ჰავა ხმელთაშუა ზღვიურია. შიგა რაიონებში კი უფრო კონტინენტურია. ტყეებს ტერიტორიის მხოლოდ 10% უკავია.

ესპანეთი, შვეიცარიის შემდეგ ყველაზე მაღალმთიანი ქვეყანაა ევროპაში. მთები და მთაგრეხილები მისი ტერიტორიის 90%–ს შეადგენენ. მესეტის მთაგრეხილი იკავებს ქვეყნის თითქმის 1/2-ს. მესეტის დასავლეთ ნაწილში ტექტონიკური კანიონები და მდინარეების კალაპოტებია, აღმოსავლეთით ის უფრო მოსწორებულია. ცენტრალური კორდილიერები მესეტას ყოფენ ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილებად. მესეტის ჩრდილოეთით ბისკაის ყურის სანაპიროზე გადაჭიმულია კანტაბრიის მთები, რომლებიც წარმოადგენენ ესპანეთის ყველაზე ძნელად მისადგომ მთათა სისტემის– პირინეის გაგრძელებას, რამდენიმე პარალელური სისტემა აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ გადაჭიმულია 450კმ. პირინეის მთების საშუალო სიმაღლე დაახლოებოთ 2500მ. ყველაზე მაღალი წერტილიაანეტო (3404მ). პირენეების სამხრეთ ფერდობი წარმოადგენს სამთო ტურიზმის მსხვილ საერთაშორისო ცენტრს. მესეტის ჩრდილო-აღმოსავლეთით, გადაჭიმულია იბერიის მთები: სიგრძით 250კმ, და სიმაღლით 2313მ (პიკი მონკაო). იბერიის მთებში იღებს სათავეს ესპანეთის ყველაზე მსხვილი მდინარეები. აღმოსავლეთ პირინეებსა და იბერიის მთებს შორის ხმელთაშუა ზღვამდე გადაჭიმულია არც თუ ისე მაღალი კატალონიის მთები. ქვეყნის სამხრეთ აღმოსავლეთში განლაგებულია კორდილიერა – ბეტიკას მთათა სისტემა. ცენტრში _ სიერა–ნევადას მთები. ტერიტორიის დარჩენილი 10% უკავია ანდალუზიის დაბლობს სიერა-მორენასა და კორდილიერა-ბეტიკას შორის (სადაც მიედინება მდინარე გვადალკვივირი) არაგონის დაბლობი,მდ.ებროს ხეობაში და რამდენიმე პატარა დაბლობი ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე. ესპანეთის სანაპიროები ძალიან მრავალფეროვანია დიუნებით, ქვიშიანი და სილიანი სანაპიროებით. გალისიის სანაპიროს ნაწილი ნორვეგიის ფიორდების მსგავსია, ხოლო ჩრდილო სანაპირო ცნობილია მცირე ზომის გამოქვაბულებით. ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროებზე გვხვდება უდაბური ლაგუნები და ჭაობები.

ფართობი - 504.782 კვ.კმ.
ბუნება: გეოგრაფიული რაიონები – ცენტრალური ესპანეთი (el Centro) მესეტის პლატოთი, ჩრდილოეთი (el Norte), აღმოსავლეთი (el Este) ხმელთაშუა ზღვის სანაპირო ზოლში, სამხრეთი (el Sur) ხმელთაშუა ზღვასა და ატლანტის ოკეანეს შორის მოქცეული არე. მთათა სისტემები - პირენეები, სიერა მორენა, იბერიისა და კანტაბრიის მთები; უმაღლესი მწვერვალები (მ) - პიკო დე ტეიდე 3.718 (კანარის კ-ებზე), მულასენი 3.478, პიკო დე ანეტო 3.404; მთავარი მდინარეები (კმ) - ებრო 910, ტახო (ტეჟუ) 790 (სულ 1.007), გვადიანა 778, დუერო 700 (სულ 895), გვადალკვივირი 657; უდიდესი ტბა - ემბალსე დე ალკანტარა (ხელოვნური); მთ. კუნძულები (კვ.კმ) - კანარის 7.447 (მათ შორის: ტენერიფე 2.034, ფუენტევენტურა 1.660, დიდი კანარი 1.560, ლანზაროტე 846, ლა-პალმა 708), ბალეარის 4.992 (მათ შორის: მაიორკა 3.640);
ბუნებრივი რესურსები - ქვანახშირი, რკინის მადანი, ურანი, ვერცხლისწყალი, პირიტი, თაბაშირი, თუთია, ტყვია, ვოლფრამი, სპილენძი, ჰიდროენერგია, სასოფლო-სამეურნეო მიწები.
ჰავა [რედაქტირება]
ესპანეთისთვის დამახასიათებელია სუბტროპიკული ხმელთაშუაზღვიური ჰავა, ცხელი მწველი ზაფხულით და რბილი, წვიმიანი ზამთრით. საშუალო ტემპერატურა იანვარში მერყეობს +8 - +12 გრადუსამდე, ივლისში +18 - + 28 გრადუსამდე. ესპანეთის მრავალფეროვანი და კონტრასტული ჰავა აიხსნება რელიეფის სირთულედ, ატლანტის ოკეანისა და აფრიკის კონტინენტის კლიმატის ზემოქმედებით. ყველაზე მეტი ნალექი მოდის ჩრდილოეთში და ჩრდილო- დასავლეთ ნაწილში (წლიური ნალექის რაოდენობა აქ 1000 მმ-ზე მეტია, მთიან რაიონებში კი 1500-2000მმ), ცენტრალური და სამხრეთ აღმოსავლეთი რაიონები უფრო მშრალია (წლიური ნალექიანობა 500მმ-ზე ნაკლებია). Gგამოიყოფა მაღალმთიანი რაიონები ცივი ზამთრით, Dუხვი თოვლიანობით და გრილი ზაფხულით,რომელიც მშრალია სამხრეთში, ნესტიანი და წვიმიანი _ ჩრდილოეთ ესპანეთი. პირინეებში თოვლის ხაზი არის 2800 მეტრზე. ესპანეთში, საბერძნეთისა და იტალიიის მსგავსად, ევროპაში ყველაზე ბევრი მზიანი დღეა..

მდინარეები და ტბები [რედაქტირება]
ესპანეთში საკმაოდ ბევრი, მაგრამ მცირეწყლოვანი მდინარეთა სისტემაა, რომლებიც როგორც ატლანტის ოკეანის, ასევე ხმელთაშუა ზღვის აუზსაც მიეკუთვნებიან. განსაკუთრებით მნიშვნელოვან მდინარეთა სისტემებს წარმოადგენს ატლანტის ოკეანის აუზში შემავალი მდინარეები დუერო (780კმ), ტეჟო (1010კმ), გვადიანა (820კმ), გვადალკვივირი (680კმ) და ასევე ებრო (928კმ), რომელიც ხმელთაშუა ზღვაში ჩაედინება. ესპანეთის სხვა მსხვილი მდინარეებიდან გამოიყოფა მინო (340კმ), ატლანტიკისაუტი, ხუკარი (498კმ) და სეგურა (341კმ).

ფლორა და ფაუნა [რედაქტირება]
თუ არ ჩავთვლით კანარის კუნძულებს, ესპანეთში ითვლიან დაახლოებით 8000 ჯიშის მცენარეს. ოდესღაც ვრცელი ტყეებისაგან მხოლოდ მცირე ნაწილი დარჩა, ძირითადად ჩრდილოეთში. მცენარეების საფარი ჩრდილოეთის ნესტიან და დანარჩენ მშრალ ნაწილში მკვეთრად არის განსხვავებული. ჩრდილოეთისათვის დამახასიათებელია ფართოფოთლოვანი ტყეები, ასევე არის ფოთოლმცვენი მუხა. “მშრალი” ესპანეთი ღარიბია ტყეებით, აქ გავრცელებულია მრადმწვანე მუხის ჯიშები, ასევე ხმელთაშუა ზღვის მცენარეები. ქვეყნის ცენტრალურ ნაწილსა და სამხრეთის მთებში, გვხვდება შავი ფიჭვის ტყეები. “მშრალ” ესპანეთში ყველაზე მეტადა გავრცელებულია მარადმწვანე ხმელთაშუაზღვის ტიპის ბუჩქები და ნახევრად ბუჩქოვანი (გარიგები), ქვეყნის აღმოსავლეთში გარიგებს ენაცვლებამაღალი ბალახები. ესპანეთი ძალიან მდიდარი და მრავალფეროვანი ფაუნით გამოირჩევა, ჩრდილოეთში ფაუნა შუაევროპულია (ბევრია ირემი, შველი და ტახი), მთის რაიონებში შემორჩა წმინდა სისხლის ირემი და პირინეის მთის თხები. კანტაბრიისა და ლეონის მთებში გვხვდება მურა დათვი, მტაცებლებიდან მგელი და მელა. ესპანეთი ევროპაში ყველაზე მდიდარ ქვეყნად ითვლება ფრინველთა ჯიშის რაოდენობით. ზაფხულში აქ შეგვიძლია ვნახოთ 25 სახეობის მტაცებელი ფრინველი (ქორი,არწივი, შავარდენი). ბევრია წყალმცურავი სახეობები ( იხვი, ბატი, ფლამინგო, წერო ), ქვეწარმავლებიდან კუ, გველი,ქამელეონი, მორიელი, ასევე მდიდარია თევზებით.

სახელმწიფო [რედაქტირება]

ესპანეთის მონარქის ოფიციალური რეზიდენციაპოლიტიკური სისტემა - კონსტიტუციური მონარქია.
სახელმწიფოს მეთაური - მეფე ხუან კარლოს I (Juan Carlos I,1975).
მთავრობის მეთაური - პრემიერ-მინისტრი.
საკანონმდებლო ორგანო – გენერალური კორტესები, შედგება სენატისა (256 წევრი) და კონგრესისაგან (350 წევრი).
ეროვნული დღესასწაული - 12 ოქტომბერი - ესპანელი ერის დღე (ქ.კოლუმბის მიერ ამერიკის აღმოჩენის თარიღი).
ადმინისტრაციული დაყოფა. ესპანეთის სამეფოს შემადგენლობაში შედის 17 ავტონომიური რეგიონი (Comunidad autonoma): ანდალუსია, არაგონი, ასტურია, ბალეარის კუნძულები, ბასკეთი, გალისია, ესტრემადურა, ვალენსია, კანარის კუნძულები, კანტაბრია, კასტილია-ლა მანჩა, კასტილია და ლეონი, კატალონია, ლა რიოხა, მადრიდი, მურსია, ნავარა, აგრეთვე ჩრდილოეთ აფრიკის სანაპიროზე მდებარე 2 ავტონომიური ქალაქი (ciudad autonoma) - სეუტა და მელილია.
დემოგრაფია [რედაქტირება]
სამეფოს მოსახლეობა მრავალფეროვანია. ეროვნულ უმცირესობაში გამოირჩევიან ბასკები, გალისიელები და კატალონიელები. სიმჭიდროვე მაღალია ცენტრსა და სანაპირო ზოლში. მოსახლეობის 80% ცხოვრობს ქალაქებში. გაბატონებული რელიგია კათოლიციზმია.

მოსახლეობა - 40,2 მლნ (2003), მათ შორის 69% ესპანელები, 18% კატალონიელები, 8% გალისიელები, 2% ბასკები.
ენები – ესპანური (74%); კატალანური (17%); გალისიური (7%); ბასკური (2%).
რელიგია - კათოლიციზმი.
ქალაქები (ათ.) - მადრიდი (3.169, აგლომ. - 5.130), ბარსელონა (1.528, აგლომ. - 3.889), ვალენსია (741, აგლომ. - 1.407), სევილია (679, აგლომ. - 1.141), სარაგოსა (636), მალაგა (518, აგლომ. - 753), მურსია (394), ლას-პალმასი (348), ბილბაო (343, აგლომ. - 880).
ეკონომიკა [რედაქტირება]
მთავარი სტატია : ესპანეთის ეკონომიკა.
ქვეყნის ეკონომიკურ ცხოვრებაში, მსგავსად სხვა პოსტინდუსტრიული ქვეყნებისა, წამყვანი პოზიცია უკავია მომსახურების სფეროს. უდიდესია ტურიზმის როლი. მრეწველობაში, ძირითადად უცხოური კაპიტალის დამხარებით ვითარდება ულტრათანამედროვე დარგები, მიმდინარეობს ტრადიციული დარგების მოდერნიზაცია. მნიშვნელოვანია აგრობიზნესის როლი, რაშიც წამყვანია მემცენარეობა. ესპანეთი ზეთისხილისა და მეციტრუსეობის კლასიკური ქვეყანაა. ზეთისხილის მოყვანით ესპანეთი პირველია მსოფლიოში. 50 პროვინციიდან ზეთისხილი მოჰყავთ 34-ში. ზეთისხილის ნარგავებს უკავია დამუშავებული მიწების 10%. ციტრუსების ექსპორტით ესპანეთს მადალი არ ჰყავს მსოფლიოში.

ესპანეთში ასევე განვითარებულია ეკონომიკის შემდეგი დარგები: საფეიქრო მრეწველობა, აგრობიზნესი, ქიმიური მრეწველობა, გემთმშენებლობა, მსუბუქი მანქანების წარმოება, მძიმე მანქანათმშენებლობა, მსუბუქი მანქანათმშენებლობა, თევზის რეწვა და სხვ.

ესპანეთი ინდუსტრიულ-აგრარული ქვეყანაა, ერთობლივი ეროვნული პროდუქტის მოცულობით (570 მლრდ $) მსოფლიოში მე-10 ადგილი უკავია.

ე.ე.პ. სტრუქტურა (%) - სოფლის მეურნეობა - 3, მრეწველობა - 33, მომსახურება - 63;
ე.ე.პ. (1 სულზე) - 14.490 $.
უდიდესიკომპანიები - მარჩეი, ფიერო, ურკიხო, გარიჩესო, რუის-მატეოსი.
ექსპორტი - ავტომობილები, ღვინო, ხილი, ბოსტნეული, ქიმიკატები, ფოლადი.
ბიუჯეტი - 105,000 მლნ $.
ვალუტა - ევრო (EUR); 2002 წლამდე ესპანური პესეტა.
ტრანსპორტი [რედაქტირება]
ესპანეთში ფართოდაა გავრცელებული საავტომობილო მაგისტრალების ქსელი, რომელიცდაახლოებით 340 ათასი კმ–ს შეადგენს, ამასთან, 7 ათასი კმ დიდი გამტარობის მქონე მაგისტრალებია. მაღალსიჩქარიანი გზების მეშვეობით უპრობლემოდ შეგიძლიათ გადაადგილდეთ პირინეის მთებიდან ანდალუზიამდე როგორც ხმელთაშუა ზღვის გასწვრივ, ასევე მადრიდის გავლით, რომელიც ყველა სატრანსპორტო არტერიის მთავარ კვანძს წარმოადგენს. საერთაშორისო საავტობუსო მარშუტები მოსახერხებელი და ეფექტურია. არსებობს ავტობუსის მომსახურება, როგორც შორეულ ისე ახლო მარშუტებზე. ესპანეთის სარკინიგზო ხაზი გადაჭიმულია დაახლოებით 15 ათას კმ-ზე, რომლიდანაც 471კმ შეადგენს სწრაფმავალ გზას მადრიდი– სევილია (მოძრაობის სიჩქარე 250კმ/სთ), ასევე სწრაფი მატარებელი ტალგო(200 კმ/სთ) დადის მარშუტებზე მადრიდი-მალაგა და მადრიდი-კადისი. როგორც საავტომობილო, სარკინიგზო ქსელი რადიალურად იტოტება გადის მადრიდიდან ქვეყნის მთელს ტერიტორიაზე. მგზავრების გადაყვანა საზღვაო გზებით თანდათან მნიშვნელოვან მაჩვენებელს აღწევს ისეთ პორტებში, როგორიცაა ალხესირას პორტი (3,8 მილიონი ადამიანი), სეუტა (2,2 მილიონი) სანტა კრუს დე ტენერიფე (2,6 მილიონი). ხმელთაშუაზღვის კომპანია ‘’ტრანსმედიტერია’’ რეგულარულად ასრულებს მარშრუტებს პირინეის ნახევარკუნძულისა და აფრიკის ჩრდილოეთ ნაწილს შორის. საზღვაო ტრანსპორტში ჩართულია დაახლოებით 430 გემი. Oცხოელი ტურისტების თითქმის მესამედი ესპანეთში სამოგზაუროდ ირჩევს საჰაერო ტრანსპორტს. ესპანეთის აეროპორტებში ყოველწლიურად დაახლოებით 50 მილიონი მგზავრი მოძრაობს ( გადის ). 42 აეროპორტიდან 34 ასრულებს რეგულარულ გადაზიდვებს ყველაზე მსხვილია მადრიდის აეროპორტი. 2009 წელს ბარახას აეროპორტით დაახლოებით 32,383,191 მგზავრმა ისარგებლა.

ტურიზმი [რედაქტირება]
მთავარი სტატია : ტურიზმი ესპანეთში.
2008 წლის მონაცემებით ესპანეთში 58,7 მილიონი ტურისტი ჩავიდა. ესპანეთი მსოფლიოს ყველაზე მონახულებად ქვეყნებს შორის მესამე ადგილზეა. ესპანეთში მოგზაურობა ნიშნავს შეხვედრას მზესთან, შესანიშნავ სამზარეულოსთან, სტუმართმოყვარეობასა და სიცოცხლის სიხარულთან, ასევე შეხვდებით უძველესი ცივილიზაციის ნაკვალევს, თვალწარმტაც და უნიკალურ პეიზაჟებს. ესპანეთის მრავალფეროვანი ბუნება, გეოგრაფიული, კლიმატური და პეიზაჟების კონტრასტი მის ყველა რაიონში იგრძნობა.

ისტორია [რედაქტირება]
მთავარი სტატია : ესპანეთის ისტორია.
მე-20 საუკუნის დასაწყისში ქვეყანაში აქტიური პოლიტიკური ბრძოლა მიმდინარეობდა, რაც სამოქალაქო ომში გადაიზარდა (1936-1939). 1975 წლამდე ქვეყანას მართავდა დიქტატორი გენერალი ფრანსისკო ფრანკო, რის შემდეგაც აღდგენილ იქნა მონარქია. 1986 წელს ქვეყანა ევროკავშირის წევრი გახდა.

ესპანეთის მმართველები.
1875-1885 : ბურბონების სახლი (ალფონსო XII)
1885-1886 : ბურბონების სახლი (მარია დე-ლას-მერსედესი)
1886-1931 : ბურბონების სახლი (ალფონსო XIII)
1931-1939 : ესპანეთის მეორე რესპუბლიკა
1939-1975 : ფრანკოს დიქტატურა
1975-დღემდე : ბურბონების სახლი (ხუან კარლოს I)

მემკვიდრეობა [რედაქტირება]
არქიტექტურა - კორდოვის ისტორიული ცენტრი, ალჰამბრა, ესკორიალის მონასტერი მადრიდში, ძველი ქალაქი სეგოვია და მისი აკვედუკი, ისტორიული ქალაქი ტოლედო, ოვიედოს ასტურიული მონუმენტები, სანტა მარია დე გვადალუპეს სამეფო მონასტერი;
ლიტერატურა - ესპანური ეპოსი: სიმღერა ჩემს სიდზე (XII ს.).
კულტურა [რედაქტირება]
მთავარი სტატია : ესპანეთის კულტურა.
ფლამენგო [რედაქტირება]
ფლამენგო არის ანდალუზიური ბოშების მუსიკა და ცეკვა, რომლისთვისაც დამახასიათებელია ხალხური სიმღერა გიტარის თანხლებით. ცეკვას თან ახლავს შეძახილები, ტაში, თითების ტკაცუნი, მამაკაცები ცეკვას ასრულებენ ფეხების ძლიერი რიტმული მოძრაობით, ქალები ხელებისა და ტანის ცეცხლოვანი მოძრაობით

კორიდა [რედაქტირება]
კორიდა სათავეს იღებს ბრინჯაოს ხანიდან და უკავშირდება პირინეის ნახევარკუნძულის მცხოვრებ იბერიელებს, რომლებიც ხარებს წმინდა ცხოველებად აღიქვამდნენ. თავიდან ხარის მოკვლა სპეციალური რიტუალი იყო. უკვე ესპანეთის ერთიან სახელწიფოდ ჩამოყალიბების შემდეგ კორიდა მოსახლეობის ელიტარული ნაწილის გასართობი გახდა. თანამედროვე კორიდა გაჩნდა ანდალუზიაში. მასში მონაწილეობას იღებს ხარი 4-დან 6 წლამდე, მისი წონა არ უნდა იყოს 450 კმ-ზე ნაკლები.